BOŞANMADA MADDİ VE MANEVİ TAZMİNAT
Tazminat, meydana gelen bir zarar sonucunda, zararın talep edilen karşılığı olan bedeldir. Boşanma davalarında maddi ve manevi olmak üzere iki tür tazminat söz konusudur.
Yazımızda kimlerin tazminat isteyebileceğinden, maddi ve manevi tazminatın koşullarından, nasıl talep edildiğinden, maddi manevi tazminat miktarının nasıl belirlendiğinden, ödeme biçimi ve faizden, tazminat ödenmezse ne yapılabileceğinden bahsettik.Aklınıza takılan hususlarda bizlerle iletişime geçerek danışmaktan lütfen çekinmeyiniz.
Maddi - manevi tazminatın hukuksal dayanağı nedir?
Türk Medeni Kanunu’nun tazminata ilişkin 174.maddesi:
“Mevcut veya beklenen menfaatleri boşanma yüzünden zedelenen kusursuz veya daha az kusurlu taraf, kusurlu taraftan uygun bir maddî tazminat isteyebilir.”
“Boşanmaya sebep olan olaylar yüzünden kişilik hakkı saldırıya uğrayan taraf, kusurlu olan diğer taraftan manevî tazminat olarak uygun miktarda bir para ödenmesini isteyebilir.”
Kim tazminat talebinde bulunabilir?
Belirtmeliyiz ki, tazminatı kimin isteyip kimin istemediği önemli değildir. Kusura bakılır. Her somut olay kendi bazında değerlendirilir.Aşağıda birtakım örnekler verilmiştir. Maddi/manevi tazminat talep edecek olan kişi, karşı taraftan daha az kusurlu (ya da kusursuz) olmalıdır. Yani, kusurlu da olsa tazminat talep edebilir; diğer taraftan daha az kusurlu olmak şartıyla.
Evlilik birliğinin temelinden sarsılmasına sebep olan olaylarda taraflar eşit olarak kusurlu bulunursa, maddi ve manevi tazminata karar verilemez.
Aynı zamanda tazminat talep edecek olan kişinin boşanmaya neden olan olaylar nedeniyle mevcut ya da olası menfaatlerinin zedelenmesi gerekmektedir. Eğer ki evlilik devam etseydi ileride sağlayacağı menfaatler için tazminat isteme hakkı bulunur.
Örnekler:
-eşinin maaşını alarak eşine ekonomik şiddet uygulanan davacı erkeğin kusurlu olduğu,
-işten çıkıp akşamları annesinin evine giden ve bu durumu alışkanlık haline getiren, evin ihtiyaçlarını gidermeyerek birlik görevlerini yerine getirmeyen eşin; evin anahtarlarını değiştirip, eşinin eşyalarını toplayarak çöpe atan diğer eşe nazaran daha kusurlu sayılacağı,
-Güven sarsıcı davranışlarda bulunan erkeğin, “sevmiyorum” diyen ve birlikte yaşamdan kaçınan kadına oranla daha ağır kusurlu olduğu,
-Boşanmaya sebebiyet veren ve gerçekleşen vakıalarda eşini beğenmeyen, onu küçümseyen ve güven sarsıcı davranışları bulunan erkeğin, eşine “aptal, salak, geri zekalı” şeklinde hakaret eden kadına göre ağır kusurlu olduğu…
Maddi tazminat nedir? Maddi tazminat talebi için koşullar nelerdir?
Boşanmanın mali sonuçlarından birisi olan maddi tazminat, boşanma nedeniyle ortaya çıkan maddi zararın karşılanmasıdır.
TMK m.174/1: “ Mevcut veya beklenen menfaatleri boşanma yüzünden zedelenen kusursuz veya daha az kusurlu taraf, kusurlu taraftan uygun bir maddî tazminat isteyebilir.”
Boşanmada maddi tazminata hükmedilebilmesi için gereken koşullar:
1.Evlilik, mahkemenin boşanma kararı ile sonlandırılmış olmalıdır.
2. Yukarıda da bahsettiğimiz gibi, maddi tazminat talebinde bulunan taraf, boşanmaya sebep olan olaylarda kusursuz olmalı veya diğer eşe oranla daha az kusurlu olmalıdır.
3. Evlilik birliğinin sona ermesi, maddi tazminat talebinde bulunan tarafın mevcut veya muhtemel menfaatlerinde zarara sebebiyet vermiş olmalıdır.
Manevi tazminat nedir? Manevi tazminatın talep edilebilmesi için hangi koşullar gerekir?
Boşanmada manevi tazminatın amacı, boşanmaya sebep olan olan olaylar yüzünden kişilik hakkı saldırıya uğrayan tarafın, bozulan ruhsal dengesini telafi etmek, manevi değerlerindeki eksilmeyi karşılamaktır. TMK m.174/2: “Boşanmaya sebep olan olaylar yüzünden kişilik hakkı saldırıya uğrayan taraf, kusurlu olan diğer taraftan manevî tazminat olarak uygun miktarda bir para ödenmesini isteyebilir.”
Kanunda görüldüğü üzere boşanmada manevi tazminat istemek şartlara bağlanmış olup, bu şartlar aşağıda sunulmuştur.
1. Evlilik, mahkemenin boşanma kararı ile sonlandırılmış olmalıdır.
2. Yukarıda da bahsettiğimiz gibi, boşanmada manevi tazminat isteyen kusursuz ya da daha az kusurlu olmalıdır. Diğer bir deyişle , ağır kusurlu olan ,tam kusurlu olan , eşit kusurlu olan eş diğerinden manevi tazminat isteyemez.
3. Manevi tazminat isteyen eşin , boşanma nedeniyle kişisel değerlerinin zedelenmesi gereklidir. Nitekim madde metninde de ”boşanmaya sebep olan olaylar yüzünden kişilik hakkı saldırıya uğrayan taraf” ifadesiyle bu konuya değinilmiştir. Kişilik hakkı, kişinin toplum içindeki saygınlığını ve kişiliğini serbestçe geliştirmesini temin eden öğelerin tümü üzerindeki haklarıdır: hayat, beden bütünlüğü, sağlık, onur itibar, hürriyetler, özel hayatı ve benzeri. Hakaret, iftira, küfür, tehdit veya kişinin adı, soyadı, nitelikleriyle (dış görünüşü, konuşma bozuklukları vs.) dalga geçilmesi gibi toplum içerisinde bir kişinin saygınlığını zedeleyen tüm olay ve olgular, kişilik haklarına birer saldırıdır. Bu değerlerin zedelenmesi, kusurlu eşin davranışı sebebiyle; onurun kırılması, derin üzüntü, ızdırap, moral çöküntüsü şeklinde ortaya çıkan durumdur. Söz konusu zedelenmenin boşanmaya konu edilen olay ya da olaylara bağlı olması gerekmektedir aksi takdirde tazminat talep edilemez. Örneğin evlilik birliği içerisinde yaşanan onur kırıcı davranışlar, kötü davranış, suç işlemek, dolayısıyla eşi toplum huzurunda mahcup duruma düşürmek…
Sadece boşanma, manevi tazminata gerekçe olamaz. Zira kanun metni “boşanmaya sebep olan olaylalar yüzünden” ibaresini kullanmaktadır.
Nasıl talep edilir?
Boşanma davası açarken, boşanma talep edilen dilekçe ile birlikte tazminata da hükmedilmesi için talepte bulunulabilir. Talep olmadan tazminat değerlendirilmez. İstek belirli olmalı yani parasal olarak somut bir talep yazılmalıdır.
Dikkat: Sadece tazminat istediğini beyan ederek tazminat talebinde bulunmak veya maddî tazminat talebinde bulunmuş olmak manevi tazminata hükmetmeyi gerektirmez. Manevi tazminat tür ve miktar olarak talep edilmek zorundadır.
Boşanma davası sonuçlandıktan sonra da, yalnızca tazminata hükmedilmesi için ayrı bir dava açılabilir. Tazminata hükmedilmesi için evliliğin boşanma dışında başka bir sebeple sonlanmaması gerekir. Ayrıca ayrı bir dava ile maddi ve manevi tazminat talep edecek olan kişinin boşanma davasının reddedilmemesi gerekmektedir. Boşanma davası reddedilen tarafın kusurlu olan eşe ayrı bir dava açarak tazminat talep etme hakkı olamayacaktır.
Süresi: Ayrı bir dava ile tazminat talep edecek olan kişi, boşanma davasının sonlanmasından itibaren 1 yıl içerisinde dava açabilecektir. Boşanma davasının sonlandığı tarihten itibaren 1 yıl içerisinde açılmazsa dava açma hakkı zamanaşımına uğrayacaktır.
Görevli ve yetkili mahkeme neresidir?
Boşanma davasında görevli mahkeme varsa Aile Mahkemesi yoksa Asliye Hukuk Mahkemesidir. Yetkili mahkeme ise eşlerin son altı aydan beri oturduğu yerdeki mahkemedir. Davacı eşler ikamet ettikleri ya da oturdukları yer mahkemesinde de tazminat davası açabilirler.
Maddi ve manevi tazminat miktarı nasıl hesaplanır?
Her somut olay kendi içinde değerlendirilir, bu değerlendirme sonucunda belli bir miktar tazminata hükmedilir. Boşanma sebebi, tarafların boşanmaya yol açan olaylardaki kusur dereceleri, tarafların maddi durumları, sosyal statüleri (yaşları, meslek grupları, çalışma hayatları), ihlal edilen mevcut ve beklenen menfaat gibi hususlara ilişkin bilgi verilmeksizin ve hukuki değerlendirme yapılmaksızın minimum ve maksimum tazminat miktarlarının belirli olduğu ya da belirlenebilir olduğu algısı son derece yanlıştır.
Yukarıda sayılan hususlara ek olarak davanın kabulünün veya reddinin belirlenmesinde önemli bir etken olan mevcut delil durumu, görgü şahitlerinin ne kapsamda bilgi sahibi olduğu ve iddianın ispatına yarayacak sair argümanlar, meydana gelen maddi zarar ve manevi zarar gibi hususların somut ve objektif olarak tespiti beklenen hukuki menfaate ulaşmak mümkündür.
Önemle belirtmeliyiz ki tazminata hükmedilebilmesi açısından iddia edilen hususların varlığının ortaya konulması (ispat etmek) çok önemlidir. Örneğin maddi tazminat taleplerinde eşlerin kusuru ile ilgili delillerin toplanması kadar, tarafların ekonomik durumlarının ispatı da büyük öneme sahiptir. Bu hususlarda yapılacak araştırma sonrasında hakim, kendisine tanınan geniş takdir hakkını kullanarak maddi tazminatı belirleyecektir. Ancak burada tazminat miktarının diğer eşin zenginleşmesine neden olmayacak, talebi aşmayacak ve makul olacak şekilde belirlenmesi gerekir.Bunların yanı sıra mahkemenin taleple bağlı olduğu da unutulmamalıdır. Zira boşanma davasında hâkim taleple bağlı olup talepten daha fazlasına hükmedemez.
Ödeme biçimi ve faiz?
Türk Medeni Kanunu 176. maddesinde tazminatın ödeme biçimini ayrı ayrı düzenlenmiştir. Maddi tazminat için: “Maddî tazminat ve yoksulluk nafakasının toptan veya durumun gereklerine göre irat biçiminde ödenmesine karar verilebilir.”
(Not: İrat şeklindeki ödeme dönemsel bir gelir getirme şeklidir.İrat; toplu bir şekilde olmayıp tazminatın belirli zamanlarda ödenmesi durumudur.)
Maddede yazdığı üzere, maddi tazminatın toptan bir şekilde ödenmesine karar verilebileceği gibi, şartlar gerektiriyorsa taksitler halinde ödenmesine de karar verilebilir. Tazminat tutarı ve ödeme süreleri kararda belirtilir. Para birimi taraflar aksini kararlaştırmamışsa Türk parasıdır, taraflar anlaşarak yabancı ülke parasıyla ödenmesine karar verilmesini isteyebilir.Faiz boşanmanın kesinleşmesinden itibaren işlemeye başlar.Faiz işletilebilmesi için mutlaka talep edilmesi gerekecektir. Işletilecek olan faiz, kesinleşme tarihindeki yasal faiz oranında olacaktır.
İrat, yani düzenli taksitler biçiminde ödenmesine karar verilen maddî tazminat, alacaklı tarafın yeniden evlenmesi ya da taraflardan birinin ölümü hâlinde kendiliğinden kalkar; alacaklı tarafın evlenme olmaksızın fiilen evliymiş gibi yaşaması, yoksulluğunun ortadan kalkması ya da haysiyetsiz hayat sürmesi hâlinde mahkeme kararıyla kaldırılır.
Tarafların malî durumlarının değişmesi veya hakkaniyetin gerektirdiği hâllerde iradın artırılması veya azaltılmasına karar verilebilir.
Hâkim, istem hâlinde, irat, yani düzenli taksitler biçiminde ödenmesine karar verilen maddî tazminat veya nafakanın gelecek yıllarda tarafların sosyal ve ekonomik durumlarına göre ne miktarda ödeneceğini karara bağlayabilir.
Manevi tazminat ise aynı maddenin ikinci fıkrasında düzenlenmiştir : “Manevî tazminatın irat biçiminde ödenmesine karar verilemez.” Yani, manevi tazminatı ödemesine karar verilen eş tarafından toplu halde bir ödeme yapılır. Maddi tazminattaki gibi irat biçiminde ödenmesine karar verilemez.
Ayni tazminat belirlenebilir, bu durumda eşlerden birinin diğerine bir mal varlığını devretmesi istenmektedir. Buna yönelik olarak karar verilir.
Tazminat ödenmezse ne olur?
Maddi ve/veya manevi tazminata hükmedilmesi halinde tazminat borçlusu taraf, tazminat alacaklısı tarafa bu tazminatı ödemekle hukuken yükümlü olacaktır.Davalı tarafın tazminat ödemesini süresinde yapmaması halinde davacı eş icra dairesine başvurarak icra takibi başlatabilir. Bu durumda avukat masrafları, icra dairesi masrafları, haciz ve satış giderleri gibi ekstra giderlerin tamamı davalı tarafa yükletilir.
Maddi manevi tazminat ile ilgili sorularınız ve hukuki yardım talepleriniz için bizlerle iletişime geçerek danışmaktan lütfen çekinmeyiniz. Yazımız yürürlükte olan mevzuat esas alınarak hazırlanmıştır.Tereddütlü hususlarda nihai işlemler gerçekleştirilmeden evvel tarafımızdan görüş ve destek alınmasını tavsiye ederiz.